Vroege participatie: ‘Doei ladder, hallo trap!’

Vroege participatie: ‘Doei ladder, hallo trap!’

We kennen hem allemaal. De participatieladder. Elk project pakken we hem er weer trouw bij. Om vervolgens het participatieniveau op informeren of raadplegen vast te stellen. Adviseren op een goede dag. Voor coproductie, meebeslissen of zelforganisatie lijkt op de een of andere manier nooit ruimte te zijn. Herkenbaar?

Het is natuurlijk niet verbazingwekkend dat de participatieruimte beperkt is, als de participatie pas wordt opgestart tijdens de voorbereidingsfase (of zelfs pas tijdens de realisatie!). Dan nog participeren is ‘too little too late’ . Op dat moment is er al besloten dat er iets moet gebeuren, wat er moet gebeuren en hoe dat er dan uit gaat zien. Veel van die besluiten zijn moeilijk terug te draaien en bovendien zijn er vaak mensen op hun teentjes getrapt als het toch gebeurt. Waarom hebben zij dan al zoveel uren zitten zwoegen?

En het is uiteraard geen doel om maar zo hoog mogelijk die participatieladder op te klimmen. Maar ik geloof oprecht dat onze plannen beter worden als we ze maken mét de mensen waar het om gaat, in plaats van óver die mensen. En dan kan het best lonen om iets eerder en uitgebreider te participeren. Het is ook niet voor niets dat de Omgevingswet vroegtijdige participatie stimuleert.

Misschien is het tijd om de participatieladder om te draaien. Wat minder nadenken over de rol van de burger en wat meer nadenken over de rol van de overheid. Hoe maken we onze eigen rol zo klein mogelijk en bieden we maximale mogelijkheden aan de burger? Dat is trouwens niet mijn idee, maar komt uit het adviesrapport ‘Loslaten in vertrouwen’ van de Raad voor het openbaar bestuur. Daarin presenteren zij de overheidsparticipatietrap. Overigens komt dit rapport al uit 2012!

Het idee is om zo min mogelijk treden van de trap te beklimmen en de burger zoveel mogelijk los te laten. En dat is dan ook de onderste trede: loslaten. Inhoudelijk en procesmatig niet betrokken zijn. De volgende trede is faciliteren. Het helpen om een initiatief mogelijk te maken. Daarna komt stimuleren. Anderen in beweging krijgen om iets van de grond te krijgen, terwijl het idee bij ons ligt. Vervolgens komt regisseren. Het woord zegt het al: zelf de regie in handen houden, maar anderen ook een rol geven. Als laatste komt reguleren. Het inzetten van wet- en regelgeving. Net als bij de participatieladder geldt hier dat er niet een trede beter is dan de ander. Op verschillende momenten zijn verschillende rollen passend.

Deze manier van denken zal ook van omgevingsmanagers een nieuwe rol vragen. Misschien betekent het dat we kennismakingsgesprekken tussen initiatiefnemer en andere stakeholders organiseren (faciliteren) of dat we op zoek gaan naar de stakeholder die de realisatie van een idee op zich wilt nemen (stimuleren). Het kan ook betekenen dat we niet werken voor een project, maar bijvoorbeeld voor een gebied.

Hoe anders zouden projecten eruit kunnen zien als we onszelf niet alleen vragen hoe we anderen zoveel mogelijk kunnen laten participeren, maar ook hoe we zelf zoveel mogelijk stapjes terug kunnen zetten? En hoe zie je jouw rol als omgevingsmanager bij deze aanpak?